Een Eeuw Tsjechië: Een Kwetsbare Democratie in het Hart van Europa

Zittend in een Amsterdams cafeetje, denk ik diep aan mijn thuisland, Tsjechië. Op 28 oktober 1918 werd Tsjechoslowakije, dat eerder onderdeel uitmaakte van het Rijk van Oostenrijk-Hongarije, geboren. Door artikelen 81 tot en met 86 van het Verdrag van Versailles en de andere verdragen van de Conferentie van Versailles (1919-1920) werd Tsjechoslowakije onafhankelijk verklaard. Dit was de eerste keer sinds 1526 dat Tsjecho-Slowaaks grondgebied soeverein was en democratische principes werden er voor het eerst in de geschiedenis geïntroduceerd. Vrijheid en democratie maakten geen onderdeel uit van de Tsjecho-Slowaakse geschiedenis - de vrijheid van de Eerste Republiek bestond alleen tot het ondertekenen van het Verdrag van München in 1938 en de daaropvolgende occupatie van Tsjechisch grondgebied door de nazi’s van maart 1939. Vandaag lijkt de perfecte dag te zijn voor reflectie op de geschiedenis, de tegenwoordige situatie en de toekomst van deze kleine, maar belangrijke regio.

Mijn gevoelens over het jubileum van vandaag zijn dubbel. Enerzijds vult mij een gevoel van trots om het feit dat we er nog zijn en dat wij sterk zijn. Het is een sterk patriottistisch moment voor mij, vergelijkbaar met het gevoel dat ik had tijdens de herdenking van het begin van de Russische occupatie van Tsjechoslowakije van 21 augustus 1968. Anderzijds betekent dit jubileum, dat de komst van democratie naar mijn land herdenkt, een enorm gevoel van angst en verdriet over de toekomst gezien de huidige politieke situatie en de ontwikkelingen sinds de val van het communistische regime in november 1989.

Als iemand die tussen culturen is opgegroeid, geloof ik dat patriottisme en nationalisme arbitraire gevoelens zijn, die ontstaan als iemand opgroeit in een bepaalde regio of politiek systeem. Het arbitraire karakter neem niet weg dat deze gevoelens bestaan, het suggereert alleen dat ze veranderbaar zijn. In Tsjechië, mijn geboorteland en de plek waar ik de eerste twintig jaar van mijn leven heb doorgebracht, was mijn identiteit voor een groot deel gevormd. Echter, als een tweetalig opgegroeide burger van twee Europese landen heb ik mij ook altijd een beetje een outsider gevoeld. In andere woorden was er altijd dat ‘Ik ben ook Nederlands’-issue. Dit heeft me echter niet tegengehouden in het leren liefhebben van de Tsjechische cultuur en geschiedenis en gefrustreerd te zijn over de mentaliteit en sommige systemische problemen zoals het openbare racisme en seksisme.

Ik ben geboren in 1993, na de val van het communisme, wanneer de Tsjechische en Slowaakse republieken als aparte entiteiten bestaan. Dit is het land waar ik ben opgegroeid. Ik heb zelf nooit zonder vrijheid geleefd, maar mijn ouders en grootouders wel. Zij hebben hun ervaringen met mij gedeeld en hebben mij opgevoed om in democratie en vrijheid te geloven. Ik heb geluisterd naar hun verhalen over hoe mijn grootouders een keer per jaar in de rij moesten wachten voor hun rantsoen bananen. Dan deden ze alsof hun achternamen bij toeval hetzelfde waren zodat zij het dubbele konden krijgen. ik heb geluisterd naar de verhalen over het niet mogen verlaten van het land. Het fascineert mij dat iedere maandag de tv in het Slowaaks was. Ik herinner mij hoe mijn grootmoeder bijna met tranen in haar ogen vertelde over hoe het leger van de Warschaupactlanden in augustus 1968 het land binnenvielen. Ze was toen vijfentwintig jaar oud, net zo oud als ik nu ben. Hoewel ik deze verhalen van mijn familieleden heb gehoord, weet ik zeker dat iedereen dezelfde of soortgelijke verhalen van haar of zijn ouders heeft meegekregen. Wat betekenen deze verhalen voor vandaag? Hebben we iets van hen geleerd?

Op dit moment is Andrej Babiš de Tsjechische minister-president. Hij staat geregistreerd als geheim agent in de archieven van de geheime staatspolitie (StB) van het communistische regime. Hij heeft zogezegd fraude gepleegd met Europese subsidies, hij is een miljardair en de voormalig eigenaar van conglomeraat Agrofert. Dat concern bestaat uit vele verschillende bedrijven, zoals media, voedselproductie, grondstoffen en chemicaliën. (Hoewel hij blijft herhalen geen connectie meer te hebben aan Agrofert, wordt zijn relatie met het concern in twijfel getrokken) Voordat hij minister-president was, vulde hij de positie van minister van Financiën. Toen hij minister was, was hij ook nog altijd eigenaar van Agrofert. En om niet alleen Babiš als persoon te bespreken, misschien is het ook frappant dat achtentwintig jaar na de val van het communistische regime is de huidige regering met de heer Babiš aan haar kop alleen aan de macht vanwege de steun van de communistische partij.

Babiš is openlijk agressief tegen journalisten (een recent voorbeeld hiervan is zijn interview op televisie met Vaclav Moravec vorige week). Daarbij heeft hij meermaals de opnames van vergaderingen met de hoofdredacteuren van media waarvan Agrofert eigenaar is ’fake news’ genoemd en strafrechtelijke vervolgingen in verband met de fraudezaak omtrent een aan Agrofert gelieerd bedrijf en Europese subsidiegelden gekapitteld evenals het onderzoek van het Europese anti-fraude agentschap (OLAF) in deze zaak. Tevens hij heeft Agrofert en daarbij aangesloten bedrijven met belastingvoordelen en andere hulpmiddelen ondersteund. Zijn Trump-achtige retoriek is vooral tegen het Tsjechische volk gericht. Hij uit zich niet per se tegen de Europese Unie zoals de heer Orban. Dit betekent echter niet dat de uitspraken en handelingen van meneer Babiš geen machtshongerige en autocratische tendenties hebben.

Toch is Babiš democratisch verkozen. Daarmee ontstaat de vraag of er een verband is tussen de gewelddadige en repressieve geschiedenis van het land en de verkiezing van een politiek leider met autocratische tendenties. Gezien ik geen politicoloog noch socioloog ben, kan ik het niet wetenschappelijk benaderen. Ik kan echter wel als een Tsjechisch burger, die het geluk heeft gehad om te reizen en de wereld te zien, vanuit mijn eigen perspectief spreken. Als er een relatie tussen de geschiedenis van een land dat langdurig onder autocratische regimes heeft geleden en het verkiezen van een autocratische leider bestaat, dan is mijn hoop dat er op een gegeven moment mensen zoals ik of mijn zussen, die niet in een land met een repressief regime hebben geleefd, de meerderheid van de stemmers vormen. Als wij kritisch leren nadenken en politici gaan evalueren op waarheid en de feiten, dan ben ik ervan overtuigd dat onze democratie zal overleven.

Dit is mijn hoop voor de huidige situatie en ook voor de toekomst: dat een generatie jonge, opgeleide individuen samenkomen en oppositie vormen tegen de antidemocratische tendensen van deze overheid. Ik hoop dat deze mensen samen de beslissing nemen dat Tsjechië niet voor haat, maar voor liefde en openheid staat, ondanks de huidige systematische discriminatie en vooroordelen Dit betekent niet dat we mogen vergeten wat het communistische regime was of waarom 28 oktober een belangrijke dag is. We onthouden deze geschiedenis en we leren van onze fouten. Hoe kleiner de wereld wordt vanwege technologische vooruitgang, des te meer leren we dat de wereld niet eng is, maar een plek van mogelijkheden en kansen is voor ons land en onze burgers.

Het is bijna zeven uur in de avond en ik ben weer terug in mijn kleine Amsterdamse appartement. Ik voel geluk over het feit dat ik in Tsjechië heb kunnen opgroeien. Hoewel het een klein landje is, vormt het toch het hart van Europa - niet alleen geografisch, maar ook cultureel-historisch. Laten we dat nooit vergeten.